बेलायतमा आम चुनाव सकिएको छ । १५ वर्ष पछि लेबर पार्टी सत्तामा आएको छ । ६५० को संसद्मा ४१२ सिट प्राप्त गर्नु आफैँमा ठुलो जित हो । यस जितसँगै लेबर पार्टीका नेता केएर स्टर्मर बेलायतको ५८ औँ प्रधानमन्त्री बनेका छन् ।
बेलायतमा पछिल्लो पन्ध्र वर्ष कन्जरभेटिभ पार्टीले लगातार सरकार चलायो । तर पछिल्लो एक दशकमा चाहिँ उक्त पार्टीले देशलाई सही दिशातर्फ लैजानु भन्दा थप समस्या सिर्जना गरेको आरोप लाग्यो । खास गरी यो पार्टी युरोपियन युनियनमा बस्ने नबस्ने कुरामा विभाजित भयो । त्यसले गर्दा स्थिर सरकारसमेत दिन सकेन । झन् यो पछिल्लो पाँच वर्षको अवधिमा कन्जरभेटिभले तीन प्रधानमन्त्री फेर्यो । ती प्रधानमन्त्रीबाट थप विवाद सिर्जना गर्ने काम मात्रै भयो । देशका समस्या समाधान गर्नेतर्फ सन्तोषजनक काम भएन ।
२०१५ को आम निर्वाचनमा राम्रो मत ल्याएर डेभिड क्यामरुन पुनः प्रधानमन्त्री बनेका थिए । तर युरोपियन युनियन छोड्ने कि बस्ने भन्ने विवाद चर्किदै गएको थियो । यसै सन्दर्भमा २०१६ मा उनले जनमत सङ्ग्रहको आह्वान गरे । बस्नु पर्छ भन्ने क्यामरुनको पक्षले हार्यो । उनले राजीनामा दिए । त्यस पछि थेरेसा मे प्रधानमन्त्री बनिन् । उनले छाड्ने प्रक्रियालाई सही ढङ्गले अगाडि बढाउन सकिनन् । मध्यावधि चुनावको आह्वान गरिन् । तर त्यसले उनलाई झन् कमजोर बनायो । उनले पनि राजीनामा दिइन् ।
त्यस पछि बोरिस जोन्सन प्रधानमन्त्री बने । युरोपियन युनियनबाट बेलायतलाई बाहिर निकाल्ने प्रक्रियालाई पूर्णता दिनु पर्ने प्रमुख कार्यभार थियो । उक्त बाहिरिने प्रक्रियालाई बल्लतल्ल लामो माथापच्छी पछि एक निष्कर्षमा पुर्याउन सफल त भए तर जनमत सङ्ग्रहको प्रतिबद्धता अनुसारको काम हुन सकेन । त्यसको विपरित बेलायत युरोपियन युनियनबाट बाहिर निस्कने प्रक्रियाका कानुनी उल्झन र विवादमा फस्यो । तर उनको राजीनामा चाँहि अर्कै कारण आएको थियो । उनले विवादित व्यक्तिलाई पार्टीको प्रमुख सचेतक बनाएका कारण सरकार छाड्नु परेको थियो ।
जोनसन लगत्तै लिज् ट्रस् प्रधानमन्त्री बनिन् । उनको कार्यकाल ‘डिजास्टर’ नै भयो । प्रधानमन्त्री हुँदा बित्तिकै साहसिक आर्थिक रिफर्मको कदम उठाउन खोजिन् । तर त्यसको परिणाम सोचेभन्दा उल्टो भए पछि उक्त नीतिलाई ‘टर्मिनेट’ गरेर पदबाट राजीनामा दिनु पर्यो । उनले सबैभन्दा कम समय प्रधानमन्त्री हुने मात्रै होइन पछिल्लो करिब ९० वर्षमा चुनाव पनि हार्ने पहिलो पुर्व प्रधानमन्त्रीको रेकर्ड बनाइन् ।
त्यस पछि कन्जरभेटिभ पार्टीको प्रधानमन्त्री बनेका थिए ऋषि सुनाक । उनी पनि विवादरहित थिएनन् । उनकी श्रीमतीले कर छली गरेको आरोप लाग्यो । त्यससँगै उनी झुट बोलेको कुरा पनि सार्वजानिक रुपमा प्रमाणित भयो । लेबर पार्टीले यो चुनावमा उनी झुट बेल्ने व्यक्ति भनेर बकाइदा प्रचार गर्यो । सुनाकले खासै ठुला केही उपलब्धी दिन सकेनन् । करिब २० महिने सरकार चलाए । चुनाव चाहिँ समयमा गराए । यद्यपि, उनका लागि सबैभन्दा दुःखद् कुरा के हो भने यस्तो हार कन्जरभेटिभ पार्टीले कहिल्यै हारेको थिएन जुन उनको नेतृत्वमा हार्यो ।
यस चुनावमा केएर स्टर्मरले नेतृत्व गरेको लेबर पार्टीले झण्डै दुई तिहाई मत ल्याएको छ । यद्यपि, स्टर्मर कुनै आकर्षक मुद्दा र व्यक्तित्वका कारण चुनाव जितेका नेता भने होइनन् । यो जितलाई कतिपय मिडियाले ‘उत्साहरहीत भव्य जित’को संज्ञा दिएका छन् । यसरी ‘करिज्म्याटिक’ नेतृत्व नहुँदै गर्दा र महत्वपूर्ण मुद्दामा प्रष्ट विचार नराख्दै गर्दा पनि यत्रो बहुमतका साथ लेबर पार्टीले चुनाव जित्यो । यसका पछाडि सबैभन्दा ठुलो हात कसैको छ भने कन्जरभेटिभ पार्टीको छ । यसको असफलताको छ ।
लेबर पार्टीले प्राप्त गरेको सिट संख्यालाई हेर्दा यसले पाउनु पर्ने भन्दा अधिक सिट पाएको छ । गतिलो नीति, मुद्दा, नेतृत्व र संगठनविनै प्राप्त गरेको यो जनादेश स्टर्मरका लागि बोझ हुने देखिएको छ । यो जनादेश लेबरका लागि नभएर परिवर्तन, विकल्प, निरासा, विभाजन, ध्रुविकरण आदिका कारण आएको देखिन्छ । जम्मा ६० प्रतिशत मत खसेकोले जनता चुनावप्रति खासै उत्साहित नभएको देखाउछ । यद्यपि, लेबर पार्टी यस्तो अवस्थामा थियो कि ती सबै कुराको फाइदा उसको पक्षमा गयो । तर यस चुनावी परिणामलाई लेबरका लागि नै दिइएको म्याण्डेट हो भन्न गाह्रो छ । त्यसका केही महत्वपूर्ण आधार छन् ।
पहिलो, लेबर पार्टीले ठुलो संख्यामा सिट त ल्यायो तर मत ल्याउन सकने । करिब एक तिहाई मतभार भएको पार्टीले करिब दुईतिहाई सिट जितेको छ । वास्तवमा लेबरले प्राप्त गरेको भोट २०१७ को मध्यावधीको भन्दा कम हो । निर्वाचन प्रणाली नै यस्तो भयो कि अवसर पायो भने जनाधार नभएको दलले पनि धेरै सिट ल्याउन सक्ने देखियो । समानुपातिक भएको भए लेबरले प्राप्त गरेको सिट संख्या घटेर वास्तविकताको नजिक आउथ्यो । तर, पहिलो हुनेले जित्ने पद्धतिकाकारण लेबरले हैसियत भन्दा धेरै सिट पायो । यसले स्थायीत्व भन्दा पनि बेलायतको अस्थिरतालाई मलजल गर्न सक्ने शंका उत्पन्न भएको छ ।
दोश्रो, माथि नै भने जस्तो लेबरका मुद्दा र नेतृत्व मन परेर भन्दा पनि कन्जरभेटिभबाट वाक्क भएका जनताले यसलाई एक विकल्पका रुपमा देखे, तर विश्वास भने गरेको देखिएन । विभिन्न पार्टीमा छरीएर आएको मतले यो कुरा पुष्टि हुन्छ । जस्तै नेइजल फाराजको दक्षिणपन्थी रिफर्म यूके पार्टी २०१८ मा स्थापित नयाँ पार्टी हो । यसले जम्मा ५ जना सांसद् जितेको छ तर भोट शेयर भने १४.३ प्रतिशत छ । यो पार्टी ‘ब्रेक्जिट’को मुद्दा उठाउने पहिलो पार्टी हो । यसका नेता फाराजले अहिलेको यो निर्वाचन प्रणालीलाई बदल्ने मुद्दा बोकेका छन् ।
लिवरल डेमोक्र्याट्सले ७१ सिट जितेको छ तर यसले १२ प्रतिशत मात्रै भोट ल्याएको छ । यो दल मध्यमार्गी भनेर चिनिन्छ । कहिलेकाही यो मध्यबाट बामतर्फ झुकाव भएको पनि देखिन्छ । १९८८ मा स्थापना भए पछि यो प्रायः तेश्रो ठुलो पार्टीका रुपमा रहेको छ । यो चुनावमा पनि यसको हैसियत तेश्रोमा नै रह्यो । त्यस्तै गरी, स्कटिश नेशनल पार्टीले ९ सटि जितेको छ तर यसको भोट शेयर भने २.४ प्रतिशत मात्रै रहेको छ । ग्रीन पार्टीले चार सीट जितेको छ भने भोट शेयर प्रतिशत भने सात रहेको छ । वास्तवमा यो चुनावमा मुल दुई ठुला दलले करिब ५७ प्रतिशत मात्रै मत ल्याएका छन् भने अन्य मत ससाना दलमा बाडिँएको छ । यसले भोलीका दिनमा सरकारको स्थायीत्वका लागि चुनौति खडा गर्ने देखिन्छ ।
तेश्रो, महत्वपूर्ण राजनीतिक मुद्दामा लेबर अस्पष्ट रहनु । पुरानो प्रगतिशीलताको चमक खुइलिदै गए पनि लेबर धेरथोर बामपन्थी धारको पार्टी भनेर चिनिन्छ । यसले त्यहि अनुरुपका मुद्दा उठाउने प्रयास गर्छ । यद्यपि, यो चुनावमा कसरी गर्छ ? कस्ता मुद्दा उठाउछ ? ती कुरा अस्पष्ट रहे । जस्तो यो चुनावमा सार्वजानिक स्वास्थ्य र खासगरी राष्ट्रिय स्वास्थ्य सेवा (एन्.एच्.एस्.)लाई बलियो बनाउने, न्यूनतम ज्याला बढाउने, रेललाई पुनः राष्ट्रियकरण गर्ने तथा आर्थिक क्षेत्रमा देखिएका समस्यालाई समाधान गर्दै अगाडि बढ्ने यस पार्टीका आधारभूत मुद्दा रहेका छन् । तर राष्ट्रिय ऋणको भार भएको मुलुकमा ति कुरा कसरी कार्यान्वयनमा लैजाने त्यसको मार्गचित्र प्रस्तुत गरिएन ।
वास्तवमा लेबर पार्टीले दीर्घकालीन महत्वका कुरा चाँहि गरेको छैन । सबैभन्दा ठुलो मुद्दा एन्.एच्.एस्. नै बन्यो । लेबर पार्टीले चुनाव अगाडि आर्थिक रिर्फमलाई कसरी अगाडि बढाउने छ ? आप्रवासी संकट र योसँग जोडिएको ‘रुवान्डा विवाद’लाई कसरी व्यवस्थित वा समाधान गर्ने छ ? युरोपियन युनियनसँगको सम्बन्धलाई कसरी अगाडि बढाउने छ ? र, विदेश नीति जस्तै यूक्रेन र प्यालेस्ट्यानमा भइरहेको अतिक्रमकण र अमानवीय युद्धका बारेमा यसको मत के हुने छ ? वातावरणीय संकटसँग जुध्न के के रणनीति हुने छन् ? यस्ता धेरै विषयमा लेबर प्रष्ट छैन । यस्ता ज्वलन्त विषयमा प्रष्ट मार्गचित्र दिन नसक्नाले स्टार्मरलाई सरकार चलाउन अफ्टेरो हुने कुरा अनुमान लगाउन सकिन्छ ।
चौथौं, बलियो बन्दै गएको दक्षिणपन्थ । यो नयाँ सरकारका लागि सडक र सदन दुवैमा बलियो बाधक बन्ने देखिन्छ । कन्जरभेटिभ र फाराजको रिफर्म पार्टीलाई प्राप्त मत प्रतिशत मात्रै जोड्दा पनि लेबरको भन्दा बढी हुन पुग्दछ । अन्य स–सना दक्षिणपन्थी पार्टीहरु पनि छन् । त्यसका साथै मध्यमार्गी दलहरु कमजोर बन्दै जाँदा लेबर पनि भविष्यमा दक्षिणपन्थ र वामपन्थको धु्रवीकरणको मारमा पर्ने देखिन्छ । भन्नुको मतलब लेबर पार्टीलाई एकबद्ध राख्नु नै स्टर्मरका लागि एक चुनौति हुने छ । त्यसका साथै यूरोप र अमेरिकामा मात्रै होइन बेलायतको आफ्नै अनुभवले पनि दक्षिणपन्थी शक्तिहरु बलियो बन्दै गएको देखाउछ । यस्तो अवस्थामा कस्ता खाले नीति तथा कार्यक्रम ल्याएर स्टर्मरले सन्तुलन मिलाउने हुन् त्यो कठीन देखिएको छ ।
